oczątek.
Pierwsza grupa Krzyżaków, która przybyła do Polski w 1228 roku, liczyła 3 rycerzy-zakonników pod przywództwem Filipa z Halle. Zajęła gródek Vogelsang, leżący przy przeprawie wiślanej na terenie dzisiejszego Torunia.W 1230 roku pod dowództwem Hermana von Balka przybyła większa grupa, która zajęła oddany im przez księcia Konrada gród w Nieszawie. Rozpoczęło się stopniowe wypieranie Prusów z ziemi chełmińskiej. W 1232 Krzyżacy opanowali Chełmno, stolicę tej ziemi.

Główne gniazdo oporu ludności pruskiej mieściło się na północ od Osy. Krzyżacy pod koniec roku 1234 urządzili pierwszą wyprawę krzyżową do Prus. Do decydującej bitwy doszło pod Dzierzgonią (Sirgune), gdzie pomezańscy Prusowie zostali pobici i zmuszeni do uznania zwierzchności Krzyżaków. Wtedy też wojska krzyżackie zajęły Kwidzyn (Marienwerder) umacniając stojący tu gród. Stał się on kluczowym elementem podboju przez Krzyżaków Pomezanii.

 

Umacnianie władzy krzyżackiej w Prusach

Lata 1236-38 to umacnianie się Krzyżaków na zdobytych ziemiach. W tych latach nastąpiło zdobycie Zantyru oraz powstały grody w Elblągu (1237) i w Dzierzgoniu (1238?)

Na terenie Pogezanii Prusowie stawiali silniejszy opór. Plemiona pruskie zaczęły się jednoczyć w walce z najeźdźcą, ale nie były w stanie pokonać lepiej uzbrojonych i wyszkolonych rycerzy krzyżackich. Dodatkowo wyprawa księcia sasakiego, Ottona z Brunszwiku w 1239 roku przyczyniła się do ujarzmienia plemion pruskich na Warmii.

Najazdy krzyżowców i Krzyżaków przez cały czas miały pełne poparcie papiestwa, które wezwaniami do rycerstwa chrześcijańskiego w całej Europie Środkowej zmobilizowało znaczne siły do walki z Prusami.Krzyżacy znaleźli także poparcie u kupców z Lubeki, Bremy i innych miast północnoniemieckich, od dawna zajmujących Inflanty. Po opanowaniu Elbląga przystąpili do budowy faktorii, która rozrosła się do osady miejskiej.Władza krzyżacka w Prusach rozciągała się od prawego brzegu Wisły aż do Mierzei Wiślanej i Półwyspu Sambijskiego. Było to

jednak panowanie narzucone, więc cały czas zmuszeni byli walczyć o jego utrzymanie.

Walki ze Świętopełkiem

Jesienią 1242 roku książę gdański Świętopełk, do niedawna zagorzały stronnik Krzyżaków, zaatakował ziemię chełmińską i dotarł aż do Torunia. W grudniu 1242 roku Krzyżacy zajęli Sartowice, wywożąc do Chełmna relikwię w postaci głowy Św. Barbary. Wybuchło powstanie pruskie, w wyniku którego Krzyżacy zostali wyparci z większości miast, zachowując tylko Bałge i Elbląg.

Wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem do 1243 roku. Największe sukcesy zanotowali Prusowie latem 1243 roku, gdy w bitwie pod Rządzem niedaleko Grudziądza rozbili wojska krzyżackie. Krzyżacy utrzymali się tylko w Toruniu, Chełmnie i Radzyniu.

W trakcie walk na miejscu spalonych przez Krzyżaków Sartowic powstało Świecie, dzięki czemu Świętopełk mógł kontrolować żeglugę na Wiśle. Zniszczeniu uległo też Chełmno, spalone przez Świetopełka. Walki zakończyły się próbami mediacji za pośrednictwem papieża Innocentego IV. Jesienią 1247 roku zawarto rozejm w Kowalowym Ostrowie pod Świeciem. Wytyczono wówczas granicę między Pomorzem Gdańskim a Prusami na linii Wisły i Tui. Pokój ten był wyjątkowo korzystny dla Krzyżaków i oznaczał de facto klęskę Świętopełka.

Dalsza ekspansja Krzyżaków w Prusach

W 1246 roku powstał silny gród w Elblągu, któremu przybyły do Prus wielki mistrz Henryk von Hohenlohe nadał prawa miejskie. Kolejna silna placówka powstała w 1247 roku w Dzierzgoniu (Christburgu). Miało miejsce kolejne powstanie pruskie, zakończone rozbiciem oddziałów pruskich i ugodą 7 lutego 1249 roku, na mocy której ludność pruska uznawała zwierzchność Zakonu w zamian za wolność osobistą.

Zachęceni sukcesami Krzyżacy latem 1249 roku przystąpili do dalszych podbojów kierując się w głąb kraju. Wprawdzie zostali pobici przez Nataganów pod Krukami w listopadzie 1249 roku, powstrzymało to jednak tylko na krótko postępy krzyżackie. Celem ich ataku stała się Sambia, której zdobycie umożliwiało bezośrednią komunikację między Prusami i Inflantami

Krwawe walki między wojskami krzyżackimi i krzyżowcami a Prusami popieranymi przez Świetopełka trwały od 1250 do 1253 roku, zakończone zostały pokojem w 1253. Po 13 latach wojny nastał w końcu w Prusach pokój.

 

na podstawie:

"Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach" Marian Biskup i Gerard Labuda.