Położenie

Wieś w gminie Łubianka położona jest w woj. kujawsko-pomorskim, około 17km na północny zachód od Torunia.
Około 120km na południe od Malborka. Aby dojechać samochodem kierujemy się na: Sztum, Kwidzyn, Grudziądz. W pobliżu Chełmży skręcamy w prawo, w kierunku wsi Kończewice. Przejeżdżamy przez Wymysłowo i Biskupice. Po około pięciu kilometrach widzimy Bierzgłowo.

Historia

Budowę zamku rozpoczęto prawdopodobnie na początku XIII wieku. Źródła różnie podają też materiał, z którego powstał. Mówi się o drewnianych umocnieniach zniszczonych przez napady litewskie w 1263 i 1277 roku. Ale można też przypuszczać, że zamek od początku budowany był z kamienia i cegły. W kazdym razie w roku 1270 na zamku osiadł na stałe komtur z konwentem. Świadczy to o zawansowanym stopniu budowy. Ukończenie datuje się na początki XIV wieku.

Dalsze dzieje zamku okryte są tajemnicą aż do końca XIV wieku. Ze spisów inwentarza wynika, że zamek z okolicami służył jako stadnina koni. Tutaj hodowano rumaki bojowe dla rycerzy, konie knechtów, konie pociągowe i konie pocztowe. Spis z 1385 roku wykazuje 43 sztuki koni, a spis z 27 kwietnia 1404 zawiera ich aż 189. Liczba ta gwałtownie spada w 1410 roku.

Po bitwie pod Grunwaldem zamek zajmują wojska polskie. Zakon odzyskuje go 11 października 1410 roku i pozostaje siedzibą konwentu do 1415 roku, po czym zkomturia zostaje zlikwidowana. Od 1411 roku, kiedy to spaleniu uległo przedzamcze, zamek zaczynają trawić pożary. W 1454 roku spaleniu ulega część zamku głównego. W 1415 roku do zamku zawitała broż palna (bombardy i proch). Do 1454 roku zamkiem zarządza prokurator.

Od 1454 aż do 1772 roku zamek należał do Polski i był częścią prowincji Prusy Królewskie. W 1520 roku został oddany pod rządy, w zamian za zamek w Świeciu, Radzie Miejskiej Torunia przez króla Zygmunta I. W latach 1580-1590 mają miejsce kolejne pożary, które powodują największe zniszczenia. Następny pożar wydarzył się w 1782 roku. Od tej pory, głównie na skutek niedbałości zarządców, zamek popada w ruinę.

Dopiero w 1860 roku wykonano pierwsze prace zabezpieczające. W tym samym roku wybudowano skrzydło południowe w stylu neogotyckim i odrestaurowano wieżę bramną na podzamczu. Początek XX wieku (1908) przynosi kolejny pożar, który trawi skrzydło zachodnie zamku. Zaraz po tych wydarzeniach rozpoczęto odbudowę i rekonstrukcję elementów zamku pod kierunkiem konserwatora Steinbrechta z Malborka. Tuz przed II Woją Światową odbudowano według projektu S. Celichowskiego kapitularz z przeznaczeniem na kaplicę.

Opis

Zamek umiejscowiono na specjalnie dobranym wzniesieniu o walorach obronnych. Wzgórze od zachodu i południa posiada strome zbocza. Pozostałe strony osłaniały mury i fosy wkomponowane w ukształtowanie terenu. Zamek stanowił znakomity punkt obserwacyjny, posiadał łączność wzrokową z okolicznymi zamkami, zwłaszcza z Toruniem. Budowla składała się z przedzamcza w północnej części i zamku - domu konwentualnego od południa.

Zamek właściwy (klasztor) zaprojektowano zgodnie z kształtem wzgórza, na planie nieregularnego pięcioboku, z zabudową dwuskrzydłową od północnego i południowego-zachodu. Od strony północno-zachodniej wzniesiono podpiwniczony, piętrowy budynek, w którym mieściła się kaplica, kapitularz i reflektarz. Od strony południowo-zachodniej powstał budynek mieszkalny mieszczący dom konwentu i komtura. Obydwa budynki połączono komunikacyjnym krużgankiem. W obrębie domu konwentualnego mieściła się także zbrojownia. Pozostałe strony zamku

otaczał mur kurtynowy. Wjazd na zamek mozłiwy był od północy, poprzez bramę wjazdową (upiększoną ozdobnym portalem z przełomu XIII i XIV wieku).
Nad przejazdem bramnym w arkadzie umieszczono trójdzielny maswerk ((niem. Masswerk od Mass 'miara' + Werk 'praca; dzieło') arch. ozdobny element architektoniczny budowli gotyckiej złożony z motywów geometrycznych wykonanych z kamienia lub cegły, stosowany gł. do wypełniania ażurowych otworów okiennych, rozet, balustrad itp. -> wiem.onet.pl). W każdym polu znajduje się rzeźba rycerza. W środkowym przedstawiony jest rycerz na koniu, we wschodnim pieszy z dzidą, a w zachodnim postać z mieczem.
Nad portalem znajduje sie ułożony z ceramicznych płytek napis: "SALT NICHT GRI(?)M IN DE CAPELLUM MUS CIR M(?)E". Przez lata różnie interpretowano treść płaskorzeźby, raz jako scenę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, drugi jako Ucieczkę z Egiptu, a inny jako postać wielkiego mistrza Zakonu w towarzystwie rycerzy.

Wokól zamku głównego wybudowano mur, który tworzył pięcio i pół metrowe tarasy, spełniając dodatkową rolę muru oporowego otaczającej fosy. Komunikację z przedzamczem zapewniał most. Całe wzgórze otaczał zawnętrzny mur, który w obrębie przedzamcza łączył się z murem obwodowym. Całość warowni otoczona był zewnętrznym murem obronnym, który od północy, północnego-wschodu i południa posiadał fosę zewnętrzną.
Do zamku można było dostać się tylko od strony północnej, przez most zwodzony przerzucony nad fosą zewnętrzną i przez potężną wieżę bramną, wysuniętą na całą długość poza obrys murów obronnych. Wieża nie posiadała schodów, można było sie do niej dostać tylko z ganku obronnego na murze obronnym. Ewnetualna obrona wieży bramnej była wspomagana przez obrońców obsadzających trójboczną baszte umieszczoną w północnym narożniku warowni.
Tak jak w wielu zamkach krzyżackich, przedzamcze miało charakter gospodarczy. Wzdłuż muru obronnego stały stajnie, stodoły, warsztaty, itp. W narożniku wschodnim wybudowano kaplice, która z czasem została przebudowana na spichlerz.Pomimo wielu pożarów i zniszczeń na przestrzeni wieków, zamek dziś nie jest kompletną ruiną. Zachowało się wiele elementów pierwotnej budowli: budynek konwentu, fragmenty murów przedzamcza, portal bramny.

 

 

 

na podstawie:

Mieczysław Haftka "Zamki krzyżackie w Polsce - Szkice z dziejów"
Praca zbiorowa "Warmia i Mazury - Przewodnik ilustrowany"